Aan het woord: Theo Derksen
Theo Derksen (1954) bezocht Galerie Pennings al in de tijd dat Harry Pennings de galerie leidde. “Harry had foto’s uit mijn boek ‘Ogenblikken’ (1993) gezien en was daarvan gecharmeerd. Harry had plannen voor een presentatie van deze serie op een fotofestival, maar daar is het niet meer van gekomen. ‘Ogenblikken’ is daarna nog wel te zien geweest in Het Domein in Sittard.” Theo Derksen werkt altijd lang aan projecten om ze vervolgens af te ronden met een fotoboek en een expositie. “Aan het project ‘Ogenblikken’ heb ik tien jaar gewerkt.”
Zijn opleiding had hij gevolgd aan de Academie voor Kunst en Vormgeving St. Joost in Breda in de richting fotografie en audiovisuele vormgeving. Na zijn afstuderen ging hij aan de slag als freelance fotojournalist voor dag- en weekbladen. Vanaf 1990 was hij lange tijd verbonden aan de Academie Beeldende Kunsten in Maastricht (nu Zuyd Hogeschool), eerst als docent, later als coördinator van de afdeling fotografie en audiovisuele vormgeving en lid van het managementteam media design en technologie. Naast zijn opdrachten ging hij zich toeleggen op reisfotografie, maar hij ging ook thematische series maken en ontwikkelde zich daarmee in autonome richting. Hij exposeerde regelmatig, in binnen- en buitenland. “In 1988 ontving ik de Kodak C&I Award, wat mij een expositie in Houston opleverde, samen met Carl De Keyzer en Dirk Braeckman.”
Onlangs (op 8 september 2019) werd bij Pennings Foundation de grote solo-expositie ‘Disneyfication’ geopend. “Aan dit project heb ik twintig jaar gewerkt, niet continu, maar tussen mijn vaste werkzaamheden door.” Voor dit project heeft hij reizen gemaakt door Europa, Het Midden-Oosten en Azië.
Theo Derksen signaleerde wereldwijd een opvallend fenomeen in het straatbeeld: het mooier maken van de omgeving door het opplakken van grote foto’s. Afbraakbuurten, stukken braakliggende grond, bouwputten, lelijke woonwijken en drukke verkeersaders worden steeds vaker afgeschermd door wanden met beelden van mooie architectuur, mooie landschappen of met glamourbeelden van actrices en fotomodellen. Met ideaalbeelden wordt een schijnwerkelijkheid gecreëerd, als decors in een filmset. Theo Derksen spreekt dan ook van ‘disneyfication’.
Derksen heeft jarenlang onderzoek gedaan naar de geografische spreiding en verschillende uitingen van het fenomeen Disneyfication in de openbare ruimte in Europa, Azië en het Midden-Oosten. Zijn conclusie is dat geografische plaatsbepaling niet meer relevant is: overal ter wereld duiken dezelfde beelden op. De globalisering is een feit.
“In 2010 liet ik bij Galerie Pennings een voorproef zien. Ik had toen al een tijdje contact met de nieuwe galeriehouder Petra Cardinaal. Toen ik begon aan het project had ik al wel de term ‘disneyfication’ in gedachten, maar dat was toen nog geen ingeburgerd begrip. Inmiddels wel, maar in 2010 gaf ik mijn expositie nog de titel ‘Topotesia’. Die naam verwees naar de gedroomde wereld, de gedroomde stad. Bij die expositie hingen de foto’s los in de ruimte. Als er toen al banners waren, had ik daar voor gekozen.”
In de fotowerken van Derksen is geen sprake van photoshop. Derksen heeft alles zo gefotografeerd zoals hij het heeft waargenomen. Hij zoomt in op de wallpapers, maar dan zo dat je nog net de werkelijkheid rondom de opgeplakte foto ziet. Het gaat om het contrast: wat is realiteit, wat is nep? Bij iedere foto vraag je je af ‘waar kijk ik nou naar?’
Maar Derksen toont ook aan dat de wereld zich niet laat disneyficeren. Met zijn foto’s doorbreekt hij de geïdealiseerde wereld door oneffenheden te laten zien: de scheuren in de wallpapers, constructies die de beelden verstoren of simpelweg het gegeven dat niet alle lelijkheid bedekt kan worden met fotowanden.
Iedere foto dwingt aandacht af; langslopen is geen optie. Derksen: “Het zijn complexe beelden. Er zit een gelaagdheid in het beeld. Mensen moeten goed kijken en dan halen ze er veel uit. Zoals de wijze waarop de vrouw in de reclame wordt ingezet om te verleiden, met als doel dat mensen meer gaan kopen. Of zoals de verwisseling van de stereotype man-vrouw patronen.”
Vaak gaat het om een combinatie van wat je op de wallpaper ziet met wat daarvóór in de werkelijkheid gebeurt. “Bij langlopende projecten zoals bij deze, heb ik selectief locaties uitgezocht. Belangrijk is er lang te zijn – je bent géén toerist – en het juiste moment af te wachten. Dat betekent: wachten tot er iemand voor de lens verschijnt. Niet de ‘Decisive Moment’ zoals bij Cartier-Bresson, maar ze moeten er wel in staan.”
Er is veel te zien op deze solo-expositie. “Als ik naar een tentoonstelling ga, wil ik dat er wat te beleven valt. Er moet veel te zien zijn. Dat wilde ik ook bij deze expositie. En het moet je raken, aan het denken zetten. Een boek is belangrijk voor de beleving thuis.” Derksen heeft voor zijn expositie gekozen voor een inrichting met lange wanden en een presentatie in een lange reeks. “De wanden zijn zo opgesteld dat niet alles in een keer wordt prijsgegeven. De werken zijn genummerd, er is een logische looproute.”
Uit de duizenden foto’s heeft hij een selectie gemaakt van 66 werken, samen met Teun van der Heyden, niet alleen voor het boek, maar ook voor de expositie. “En dan blijkt het verhaal iets anders te vragen dan je mooiste foto’s. Kill your darlings! Er moet een soort ritme, een cadans komen in het verhaal, door kleurovereenkomsten of beeldrijm of de afwisseling van rustige en drukke beelden.”
Teun van der Heyden was gastdocent geweest op de academie in Maastricht. Daar kennen ze elkaar van. “Voor het boek hebben we vijf potentiële uitgeverijen bekeken. Toen bleek het boek het beste te passen bij Dewi Lewis Publishers en daarmee kozen we voor een internationale markt.”
“Nederland is een echt fotoboekenland.” Volgens Derksen was het Corinne Noordenbos die het belang van het maken van fotoboeken altijd bij haar studenten heeft gestimuleerd, eerst toen zij les gaf aan de HKU en later aan de KABK, waar zij jarenlang hoofd van de afdeling fotografie is geweest. (In 2018 gaf Corinne Noordenbos een lezing bij Galerie Pennings over storytelling en het belang van het fotoboek . IvB)
Zondag 8 september opende Corinne Noordenbos de expositie Disneyfication. Noordenbos en Derksen kennen elkaar al jaren. “We hadden meteen een klik en waren het eens over welke kant het op moest met de fotografie. ‘Wat wil je vertellen, waarom en hoe?’ waren vragen waarmee wij met de studenten in discussie gingen.” Corinne in Utrecht en later in Den Haag, Theo in Maastricht. “Sterk beeld dat een sterke content nodig heeft om iets maatschappelijks te duiden, daar ging het om. Ik hield mijn studenten voor dat ze het maken van kunst niet moesten zien als een kunstje, maar als iets dat toegepast wordt.”
Derksen vond dan ook dat zijn studenten zich met hun portfolio moesten presenteren bij verschillende mensen uit het werkveld en nodigde als reviewers mensen van een krant, een bedrijf, een reclamebureau, een fotofestival en een galerie uit. Zo nodigde hij regelmatig Petra Cardinaal uit om het werk van studenten te beoordelen. “Netwerken vond ik belangrijk en de stap maken naar de professionele markt. Daar waren academies toen nog helemaal niet mee bezig. Ik denk dat ik toen wat voor de troepen uitliep.”
“Ook Petra had al vroeg door dat kunstenaars en fotografen zich meer moesten opstellen als cultureel ondernemer. De tijd dat kunstenaars en fotografen hun werk stallen bij een galerie is wel voorbij. Maar Petra ziet ook in dat jonge mensen in dat ondernemerschap begeleid moeten worden.”
“Wat ik waardeer in Petra is haar gedrevenheid. Ze kwam niet uit de kunstwereld toen ze de galerie van Harry overnam en ze wist hoegenaamd niets van fotografie en niets over het runnen van een galerie. Bijzonder is dat Petra zich niet alleen op verkoop richtte, maar zich van begin af aan ook richtte op beeldcultuur. Beeld is iets dat je moet leren lezen. Beeld is vaak een metafoor voor iets anders. Semiotiek is belangrijk. Daarom is het goed dat er een plek is waar dat getoond wordt. Een nieuwe plek in de stad om dit te laten zien, zonder dat het zwaar commercieel moet zijn.”
“Petra koos voor een andere wending: van een éénmans galerie naar een stichting en een groter pand. Het getuigt van lef om dat te doen. Ik hoop dat dit platform blijft, zowel voor jong als voor ‘bewezen’ talent. Pennings Foundation is met de vestiging in het zuiden belangrijk voor de regio, ook omdat fotografen in het zuiden een meer poëtische inslag hebben, tegenover de meer Calvinistisch ingestelde fotografen in het noorden des lands.”
Theo Derksen wordt regelmatig gevraagd voor portfolioreviews bij Pennings Foundation.
In zijn atelier in Nederweert geeft hij workshops Storytelling.
De expositie Disneyfication is nog t/m 12 oktober 2019 te zien bij Pennings Foundation.
Het gelijknamige boek is o.a. te koop in de expositieruimte en via de webshop.
Comments